مقاله اعتیاد اینترنتی (نیازها، انگیزه ها و پیامدها)

در این مقاله به بررسی دلایل و انگیزه‌های اعتیاد اینترنتی پرداخته شده است. اینترنت به عنوان یک رسانه قوی و تکنولوژی چند رسانه‌ای، قادر است اکثر نیازهای بنیادین انسان را تأمین کند. این ویژگی موجب کشش افراد به سمت فضای مجازی می‌شود و در برخی موارد، این وابستگی به اعتیاد تبدیل می‌شود.

چکیده

در این مقاله، تلاش شده است تا به بررسی یکی از آسیب‌های ناشی از فضای مجازی پرداخته شود، که این آسیب اعتیاد به اینترنت است. گام‌هایی که در دنیای مجازی برداشته می‌شود، همواره همراه با پیامدهایی برای فرد کاربر است که این مقاله به تحلیل ابعاد این اثرات از دیدگاه دو نگرش علوم ارتباطی و روانشناسی پرداخته و علل اعتیاد به اینترنت را ارائه می‌دهد. اعتیاد به اینترنت به عنوان یکی از چالش‌های اصلی فضای مجازی، از طریق تامین بیش از حد یک یا چندین نیاز برای فرد کاربر به وجود می‌آید، و این مقاله بر آن است که با در نظر گرفتن هرم نیازهای مازلو، به بررسی این نیازها پرداخته و چگونگی ایجاد اعتیاد را تبیین کند.

از دیدگاه نظریه استفاده و خشنودی که استفاده از رسانه‌ها را بر اساس تامین نیاز در مخاطب می‌داند، این مقاله تلاش می‌کند تا نقش این نیازها در جذب افراد به سمت اینترنت را مورد بررسی قرار دهد. با توجه به رویکرد رفتارگرا که به این باور است که افراد به اندازه‌ای که خشنودی به دست آمده از اینترنت بیشتر باشد و پاداش بیشتری در این راستا کسب کنند، کشش آنها به سمت اینترنت افزایش خواهد یافت، این مقاله سعی دارد تا به واکاوی این مسئله پرداخته و تأثیر این پویایی‌ها بر اعتیاد فردی را ارائه دهد.

آنچه که در پایان این مقاله به دست می‌آید، این است که اینترنت به عنوان یک رسانه قوی و تکنولوژی چند رسانه‌ای، قادر است اکثر نیازهای بنیادین انسان را تأمین کند. این ویژگی موجب کشش افراد به سمت فضای مجازی می‌شود و در برخی موارد، این وابستگی به اعتیاد تبدیل می‌شود، زیرا اینترنت به عنوان یک محیط جذاب و تامین‌کننده نیازها، جذب فرد را در خود جاری می‌کند.

واژگان کلیدی : نظریه استفاده و خشنودی، رویکرد رفتاری، شبکه جهانی اینترنت، اعتیاد، اعتیاد اینترنتی، معتاد اینترنتی و هرم نیازهای مازلو

مقدمه

استفاده از اینترنت به عنوان یک ابزار آموزشی ابتدا در دهه 1930 با ورود کامپیوتر به زمینه حیات انسانی آغاز شد. در آن زمان، کامپیوتر به عنوان یک ماشین حساب پیشرفته برای محاسبات ریاضی استفاده می‌شد. اما با توسعه و فراگیر شدن اینترنت، این وسیله به سرعت جایگاه خود را در عرصه آموزش بیشتر کرد. ورود اینترنت به زندگی روزمره مردم در دهه‌های اخیر، این وسیله را به یک منبع اصلی برای یافتن اطلاعات مختلف و آموزش‌های متنوع تبدیل کرد.

اینترنت نه تنها ابزاری برای ارتباطات و سرگرمی نیست، بلکه به طور مهمی در زمینه آموزش نقش موثری ایفا کرده است. این رسانه به کاربران این امکان را می‌دهد تا به سرعت به اطلاعات مورد نیاز خود دسترسی پیدا کنند و مطالب آموزشی را به صورت آنلاین مطالعه کنند. به عبارت دیگر، اینترنت به افراد این امکان را می‌دهد تا در هر زمان و مکانی به منابع آموزشی دسترسی داشته باشند.

در زمینه تحقیقات دانشجویی، اینترنت نقشی بسیار مهم ایفا می‌کند. با توجه به وسعت و گستردگی اینترنت، دانشجویان می‌توانند به راحتی به منابع تحقیقاتی متنوع دسترسی پیدا کنند و اطلاعات لازم برای پژوهش‌های خود را به سرعت جمع‌آوری کنند. اینترنت به دانشجویان این امکان را می‌دهد که به نوعی به پژوهش‌های آنلاین وابسته شوند و با بهره‌گیری از این ابزار، به نتایج دقیق‌تر و سریع‌تری دست پیدا کنند.

اعتیاد به اینترنت

لفظ اعتیاد اکثراً با اعتیادهای سنتی نظیر الکل، نیکوتین، مواد مخدر و قمار در ارتباط قرار می‌گیرد، اما با پیشرفت فناوری و گسترش اینترنت، اعتیاد به شکل‌های جدیدی نمایان شده است. ظهور اعتیاد اینترنتی ناشی از گسترش رایانه‌های شخصی و افزایش اتصال به اینترنت در محیط‌های خانگی و کاری است. این نوع اعتیاد شامل وابستگی به اتاق‌های گپ زنی، هرزه‌نگاری، قمار آنلاین و خریدهای اینترنتی می‌شود. همانند سایر اعتیادها، اعتیاد به اینترنت نیز فرد را به تنهایی و انزوا از خانواده و اطرافیانش سوق می‌دهد. اعتیادهای رفتاری نظیر اعتیاد به شبکه اینترنت قادر است سلامت، روابط، احساسات و در نهایت روان و روح فرد را تخریب کند (گرینفیلد، 1384).

تعاریف اعتیاد اینترنتی

مفاهیم مرتبط با “اعتیاد به تکنولوژی” و “اعتیاد به رایانه” به طور گسترده‌ای مورد بررسی قرار گرفته بودند، اما اصطلاح “اعتیاد به اینترنت” اولین بار توسط یانگ معرفی شد. این اختلال با عناوین متنوعی چون “وابستگی رفتاری به اینترنت”، “استفاده مرضی از اینترنت”، “استفاده مشکل‌زا از اینترنت” و “سوء استفاده از اینترنت” شناخته می‌شود. اخیراً، روانشناسانی چون یانگ، دیویس، کاپلان، گلدبرگ، گروهل، و گریفیتز بیشتر از سایر محققان از عناوین “اختلال به اینترنت” و “استفاده مرضی از اینترنت” استفاده کرده‌اند. این اختلال به عنوان یک نوع استفاده مخرب از اینترنت، می‌تواند مشکلات متعددی از جمله اختلالات روانی، اجتماعی، درسی یا حتی شغلی را در زندگی فرد ایجاد کند.

اعتیاد به اینترنت به عنوان یک رفتاروسواسی یا آرزوی برقراری ارتباط، یا حتی نیاز به انتقال و بازتاب روابط مجازی معرفی می‌شود. این اعتیاد به گستره‌ای از مشکلات رفتاری و نقص کنترل انگیزه برای استفاده از اینترنت اشاره دارد. این اختلال نه تنها به انزوای اجتماعی فرد منجر می‌شود بلکه می‌تواند به مشکلات روان‌شناختی نظیر خستگی زودرس، تنهایی و افسردگی نیز منجر گردد.

در حالی که برخی متخصصان معتقدند که زیاده روی در استفاده از اینترنت ممکن است برای سلامتی فکری و فیزیکی فرد خطرناک باشد، دیدگاه‌های دیگر نیز وجود دارند. برخی از روانشناسان بر این باورند که لذتی که از استفاده از اینترنت به دست می‌آید، قابل مقایسه با لذت حاصل از مصرف مواد مخدر نیست. این مسئله نشانگر این است که اعتیاد به اینترنت یک پدیده چند وجهی است که همچنان نیاز به تحقیقات و مطالعات بیشتر دارد.

بررسی ادبیات نظری و تجربی در حوزه اعتیاد به اینترنت نشان می‌دهد که این اختلال از ویژگی‌های بی‌نظمی روانی، اختلال وسواسی و مشکلات رفتاری برخوردار است. اعتیاد به اینترنت به عنوان یک مشکل رفتاری، در گروهی از محققان تحت عنوان “روان‌درمانی اینترنتی” مورد بررسی قرار گرفته است. توجه به این مسائل با توجه به تأثیرات ناشی از اعتیاد به اینترنت، ضرورت توسعه راهکارهای موثر برای پیشگیری و درمان این اختلال را تأکید می‌کند.

در دهه 1990، “اوزراک” (Orzack) اعتیاد به اینترنت را به عنوان یک اختلال شناخته و توصیف کرد. او این اختلال را به عنوان یک وضعیت روانی تعریف کرد که در آن افراد، رابطه‌ی خود با صفحه رایانه را جذاب‌تر از واقعیت زندگی روزمره می‌پندارند و از آن رنج می‌برند. بر اساس نظر او، افرادی که خجالتی، افسرده، تنها و یا از اعتیاد دیگری بهبود یافته‌اند، به خصوص به این اعتیاد حساس‌ترند. اعتیاد به تکنولوژی به عنوان یک اعتیاد غیرشیمیایی تعریف شده و می‌تواند به صورت انفعالی (مانند تلویزیون) یا فعال (مانند بازی‌های رایانه‌ای) باشد. این اعتیاد معمولاً جنبه‌های القاکننده و تقویت‌ کننده‌ای دارد که به افزایش تمایل به اعتیاد کمک می‌کند.

تحقیقات اخیر در زمینه اعتیاد به اینترنت، معیارهای متعددی برای تشخیص و شناسایی اعتیاد به اینترنت ارائه داده‌اند. از جمله این معیارها می‌توان به احساس بی‌قراری و بدخلقی در هنگام تلاش برای خروج از اینترنت، استفاده از اینترنت به عنوان یک مکان برای فرار از مشکلات و کاهش احساس یاس، گناه، اضطراب یا افسردگی، و کتمان و دروغ در مورد میزان و وسعت استفاده از اینترنت توسط فرد اشاره کرد. این معیارها نشان‌دهنده طیف گسترده‌ای از نشانه‌ها و رفتارهای مرتبط با اعتیاد به اینترنت است (معیدفر، حبیب پور گتابی و گنجی، 1384).

علائم اعتیاد اینترنتی

اعتیاد به اینترنت، همچون سایر اعتیادها، با علایم و نشانه‌های خاص خود اظهار می‌شود. این اختلال روانی- اجتماعی به تدریج باعث عدم تعادل در زندگی فرد می‌شود. افزایش زمان صرف شده برای کسب مطلوبیت در مقایسه با زمان‌های ابتدایی استفاده از اینترنت، احساس عدم راضی‌ بودن و نیاز به افزایش فعالیت‌ها به عنوان یکی از علائم عمده اعتیاد به اینترنت به شمار می‌رود. علایم جانبی همچون رعشه و ارتعاش، اضطراب، بی‌حوصلگی و اختلالات عاطفی از جمله افسردگی، تندخویی و بدخلقی نیز در افراد مبتلا به اعتیاد اینترنتی ظاهر می‌شوند. از دیگر نشانه‌ها، گسیختگی روابط اجتماعی و مناسبات فردی است که می‌تواند با کاهش یا حتی فقدان روابط اجتماعی به لحاظ کمی یا کیفی، زندگی اجتماعی فرد را تحت تأثیر قرار دهد.

علایم اختلال به اینترنت نه تنها در زمان صرف شده در فضای مجازی بروز می‌کنند بلکه به سرعت به زندگی روزمره فرد نیز تأثیر می‌گذارند. از مشکلات میان فردی گرفته تا نادیده گرفتن مسئولیت‌های فردی، این علایم نشان‌دهنده اختلال در تعاملات اجتماعی و کیفیت زندگی فرد می‌باشند. به عبارت دیگر، تغییر در سبک زندگی به‌منظور صرف وقت بیشتر با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکی و بی‌توجهی به سلامت شخصی، همگی علائمی هستند که نشانگر اعتیاد به اینترنت و اختلالات مرتبط با آن می‌باشند.

انواع اعتیادهای اینترنتی

اصطلاح اعتیاد اینترنتی به یک وسعت اطلاعاتی اشاره دارد که شامل تنوع گسترده‌ای از رفتارها و مشکلات مرتبط با کنترل وسواس و انگیزش می‌شود. این نوع اعتیاد به چندین گونه تقسیم می‌شود، اما پنج نوع از آن به عنوان شایع‌ترین اعتیادهای اینترنتی مطرح هستند. این شامل اعتیاد به سایبر سکس، که شامل تعاملات جنسی مجازی است، اعتیاد به روابط سایبر، که به تبادلات اجتماعی و دوستی‌های مجازی اشاره دارد، اعتیاد به خرید و تجارت و مزایده، که نشان‌ دهنده وابستگی به خرید آنلاین و فعالیت‌های تجاری در فضای مجازی است، اعتیاد به بازی‌های کامپیوتری و اعتیاد به جست وجو و ذخیره بیش از حد اطلاعات می‌شود (معیدفر، حبیب پور گتابی و گنجی، 1384).

هر یک از این اعتیادها نشانگر تلاش معتاد اینترنتی برای تأمین یکی از نیازهای بنیادین خود هستند. در مفهوم نظری “مازلو” (Maslow)، این نیازها شامل نیازهای اولیه بشری همچون نیازهای فیزیولوژیکی، امنیت، اجتماعی، تحقق و احترام به خود می‌شوند. تحلیل اعتیاد اینترنتی از این دیدگاه می‌تواند به درک عمیق‌تری از این پدیده و راهکارهای مؤثر برای مدیریت و درمان آن منجر شود.

فهرست مطالب

چکیده
مقدمه
تهاجم فرهنگی
جنبه های مثبت
خطرات اینترنت
اینترنت رسانه ای برای پژوهش
چگونگی استفاده ایرانیان از اینترنت
اما ما از این سیستم نوین چگونه استفاده کردیم؟
اینترنت چه بلایی سر مغز شما می‌آورد؟
چت
مزایای چت
مضرات چت
فواید اینترنت
اینترنت ؛ ابزار غرب در بردگی نوین
تاثیرها و پیامدهای اینترنت
نگاهی کلی به چالش‌های اینترنت در ایران
1- ابعاد امنیتی – اطلاعاتی
2- ابعاد اجتماعی
3-ابعاد سیاسی
4- ابعاد فرهنگی
نوجوانان و اعتیاد اینترنتی
آثار اجتماعی و روانی
غریبه در خانواده
افت تحصیلی
کار یا سرگرمی
علایمی برای هشدار
وداع با اخلاق
جاده پیش گیری و درمان
رویکردهای نظری
نظریه رفتاری
شبکه جهانی اینترنت
ویژگی های کارکردی اینترنت
اعتیاد
ویژگی های روان شناختی معتادان
اعتیاد به اینترنت
تعاریف اعتیاد اینترنتی
علایم اعتیاداینترنتی
انواع اعتیادهای اینترنتی
نیازهای بنیادین بشر و تبیین اعتیاد به اینترنت
نتیجه
منابع