تجربیات و راهکارهای تدریس ادبیات فارسی دبیرستان

در این مقاله یک معلم با تجربه ادبیات فارسی، تجربیات خود را در زمینه تدریس این درس در دوره دبیرستان به اشتراک می‌گذارد. او راهکارهایی را برای بهبود تدریس ادبیات فارسی دبیرستان ارائه می‌دهد.

مقدمه

سال‌هاست که در حرفه‌ی مقدس معلمی، که به آن شغل انبیاء نیز اشاره می‌شود، به تدریس مشغول بوده‌ام. در طول این دوره، تجربیات فراوانی جذب کرده‌ام و همچنین از تجارب دیگران بهره‌مند شده‌ام. این سفر، مانند یک مسیر پیاده‌ روی است که هر بار که آن را طی می‌کنم، بازگشتن به خطاهای گذشته نیز همراه دارد. زیرا استفاده از تجربیات دیگران می‌تواند مسیر رسیدن به اهداف را به شکلی کوتاهتر نماید.

هرگز تصور نمی‌کردم که قادر به نوشتن یک مجموعه اطلاعاتی خواهم بود که اکنون در اختیار شماست، اما باید اعتراف کنم که اگر از لطف و عنایت الهی و استمداد حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) برخوردار نبودم، نمی‌توانستم به این نتیجه برسم. از این رو، با سجده شکر به جای آورم و از خداوند منان بسیار سپاسگزارم.

خود را هرگز بالاتر از همکارانم، افراد تجربه‌دارتر نمی‌دانم. به عنوان یک معلم، خود را به عنوان شاگرد تمام فرهنگیان می‌شمارم. با این حال، به عنوان یک معلم، اجازه دادم تا تجربیات اندک خود را با دیگران به اشتراک بگذارم. امیدوارم که این اشتراک به نحوی کوچک کمکی به پیشرفت همکاران در زمینه آموزش داشته باشد. در پایان، دستان تمام همکاران فرهنگی را می‌بوسم و خسته نباشید عرض کرده، برای آنها موفقیت در همه مراحل کار و زندگی از خداوند متعال خواستارم.

اهمیت ادبیات فارسی اصلی است که جملگی بر آن است. اهدافی که برای درس ادبیات برشمرده شده‌اند، نیز معانی همین ادبیات را بیان می‌کنند. بدیهی است که نیاز به توجه بیشتر به آموزش ادبیات به دانش‌آموزان وجود دارد، زیرا ادبیات به عنوان مجموعه‌ای از تظاهرات هنری هر قوم، در قالب کلام ریخته شده است. درونمایه‌ی ادبیات شامل اندیشه، احساسات، و عواطف انسانی است و به خوبی می‌توان دریافت که ادبیات نزدیکترین هنر به اندیشه‌ی انسان است. نقش ادبیات در زندگی اجتماعی نیز بسیار گسترده است و در دوره مشروطه تاریخ ایران، این نقش به ویژه مشهود است.

واژگان کلیدی : تجربیات – روش های تدریس ادبیات فارسی دبیرستان – ارائه راهکار

حیطه وظایف دبیر ادبیات فارسی در دوره دبیرستان

• اهتمام در به وجود آوردن محیطی کاملا آموزنده و پرورش دهنده در کلاس درس منطبق با موازین و معیارهای اسلامی و زمینه سازی برای شکوفایی استعدادهای فطری و خدادادی دانش آموزان با توجه به تفاوت های فردی آنان
• برنامه ریزی و اقدام برای توسعه فرهنگ و سواد قرآنی و انس هر چه بیشتر دانش آموزان با قرآن
• برنامه ریزی واقدام برای تحکیم فضایل اخلاقی در بین دانش آموزان با تأکید بر کرامت نفس ، حیا ، عفت و مسئولیت پذیری
• برنامه ریزی و اقدام برای ایجاد و تقویت روحیه نظم ، قانون پذیری ، همکاری و تعاون در دانش آموزان
• برنامه ریزی و اقدام برای توسعه شایستگی های علمی ، پژوهشی و فناوری دانش آموزان و علاقمند نمودن آنان به تحقیق و پژوهش
• برنامه ریزی و اقدام برای شناسایی ناهنجاری های رفتاری و مشکلات خانوادگی دانش آموزان و همکاری بامدیر و دیگر مسئولین و اولیا در جهت اصلاح و رفع مشکل آنان
• برنامه ریزی و اقدام برای برقراری تعامل اثربخش میان مدرسه و محیط های یادگیری خارج از مدرسه اعم از پژوهشسراها ، کتابخانه ها ، کانون ها و …
• برنامه ریزی و اقدام برای آموزش دروس با رویکرد فرهنگی و تربیتی
• آماده سازی وسایل آموزشی مورد نیاز برای تدریس و انجام آزمایش ها و فعالیت های علمی و عملی با توجه به محتوای کتب درسی مربوط و تهیه و تدوین گزارش های لازم
• همکاری با مدیر، معاونین و سایر معلمان مدرسه در اجرای دستورالعمل ها و بخشنامه ها
• خودآموزی ، مطالعه ، تحقیق و پژوهش و سعی در مطالعه مداوم در زمینه ی روش های تدریس و کتب تربیتی و علمی به منظور بالابردن سطح آگاهی ها و مهارت های شغلی
• حضور به موقع در کلاس درس ( ورود به کلاس قبل از دانش آموزان و خروج از کلاس بعد از آنان) ، اشتغال به تدریس مؤثر و مدیریت زمان در کلاس درس
• برنامه ریزی و تلاش برای بهبود کیفیت آموزش از طریق به کارگرفتن شیوه ها و روش های فعال تدریس و ارزشیابی ، استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و وسایل آموزشی ،تهیه طرح درس روزانه ، سالانه ، تولید و استفاده از محتواهای الکترونیکی و …
• برنامه ریزی، اجرا و به کارگیری انواع روش های ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و تربیتی دانش آموزان (آغازین ، تکوینی ، تشخیصی و پایانی ) برابر آیین نامه ها و دستورالعمل ها ، تجزیه و تحلیل نتایج ، شناسایی نقاط ضعف و قوت موجود ، سعی در تقویت نقاط قوت و اتخاذ تدابیر لازم جهت رفع نقاط ضعف و ارایه ی گزارش های لازم
• تصحیح به موقع و دقیق اوراق امتحانات دانش آموزان اعم از داخلی ، هماهنگ و نهایی برحسب مورد برابر دستورالعمل های صادره از سوی آموزش و پرورش ، ثبت نمرات و اعلام نتایج
• همکاری و مشارکت در برنامه ریزی و برگزاری مسابقات ، جشنواره ها ، آزمون ها و … دانش آموزی
• همکاری و مشارکت در ترویج و تعمیق فرهنگ عفاف و حجاب در دانش آموزان
• شرکت فعال درجلسات و شوراها از جمله شورای معلمان ، جلسات گروه های آموزشی و … در راستای بهبود فرایند یاددهی و یادگیری
• رسیدگی به حضور و غیاب دانش آموزان و ثبت غیبت آنان در دفتر مخصوص و ارائه گزارش لازم به مسئولین مربوطه
• طراحی وتایپ سئوالات امتحانات تکوینی و پایانی برابر دستورالعملهای آموزشی
• ترغیب و هدایت دانش آموزان به تشکیل گروه های همیار آموزشی و تربیتی و بهره گیری از فعالیت های گروهی در فرایند یاددهی – یادگیری
• شرکت فعال و مؤثر در دوره های آموزش ضمن خدمت و به کار گیری آموخته ها در محیط کار

فهرست مطالب

تجربیات و راهکارهای تدریس ادبیات فارسی دبیرستان
مقدمه: ۷
واژگان کلیدی : ۸
حیطه وظایف دبیر ادبیات فارسی در دوره دبیرستان : ۹
تجربیات : ۱۲

• تجربه ۱ : تجربه خسته شدن در کلاس ۱۲
• تجربه ۲ : تجربه دوست شدن با دانش آموزان ۱۲
• تجربه ۳ : تجربه کسالت آور بودن درس ادبیات فارسی دبیرستان برای دانش آموزان و ارائه راهکار ۱۳

بیان مسئله: ۱۴
اجرا: ۱۷
ارزیابی نتایج: ۱۹
بیان محدودیتها و ارائه پیشنهادها: ۲۰
ارائه پیشنهادها: ۲۱
تحربه ۴و تبین آن : ۲۲
نکاتی درمورد تدریس درس ادبیات فارسی دبیرستان ۲۲
توصیه هایی برای سایر معلمین ادبیات فارسی دبیرستان ۲۶
مهارتهای کار گروهی در تدریس زبان و ادبیات فارسی دوره دبیرستان ۲۹
الف – مهارت یادگیری عاطفی ۲۹
ب) مهارت گفتن حقیقیت ۲۹
پ) ارزیابی اشتباهات ۳۰

راهبردهای مدیریت در کلاس تدریس ادبیات فارسی دوره دبیرستان ۳۱

• راهبرد اول: دایره وار نشستن و فواید آن ۳۱
• راهبرد دوم: نوبت ۳۲
• راهبرد سوم : مهارت گوش دادن ۳۲
• راهبرد چهارم : ذهن انگیزی ۳۴
• راهبرد پنجم :بازی انتظار کشیدن ۳۵

بخش سوم : تمرین ها ۳۸
تمرین اول : مهارت یادگیری عاطفی ۳۸
تمرین دوم: مهارت گوش دادن ۳۹
۸۰ نکته مهم در تدریس موفق معلمان و مربیان مدارس حاصل تجربیات بنده ۳۹
راهکار تدریس برای سایر همکاران در تدریس زبان و ادبیات فارسی دوره دبیرستان : ۴۷

روش های نوین تدریس زبان وادبیات فارسی ۴۷
۱- یادگیری از طریق همیاری ۴۸
مراحل اجرای الگو همیاری ۴۹
۲- شیوه ی نمایشنامه ای (ایفای نقش ) ۵۰
۳-شیوه ی بحث گروهی ۵۱
۴-الگوی بدیعه پردازی یا نوآفرینی ۵۲
۵ – الگوی تفکر استقرائی ۵۳
۶- روش یورش مغزی در تدریس انشاء ۵۴
ویژگی های تدریس موفق ادبیات فارسی دبیرستان : ۵۶
آموزش موفق مستلزم رعایت رموزی چند است : ۵۶
* بهره گیری از فیلم های آموزشی : ۶۰
سایر روشهای پیشنهادی تدریس : ۶۰
پیشنهادات و راهکارهای آینده برای تدریس دبیرستان ۶۲
نتیجه ۶۳
منابع وماخذ ۶۵