مقاله در مورد فرمان کشف حجاب

فرمان کشف حجاب، رویداد مهمی در تاریخ ایران بود که تأثیرات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عمیقی بر جامعه داشت. در این مقاله به بررسی تاریخچه، علل و پیامدهای این فرمان می‌پردازیم.

حجاب زنان در دو قرن اخیر (از هجوم فرهنگی تا مخالفت‌های داخلی)

با هجوم عظیم فرهنگی در دو قرن اخیر بر جوامع اسلامی، یکی از جنجال‌ برانگیزترین مسائل، موضوع حجاب زنان بود. دولت‌های مستبد غربی، از جمله مصطفی کمال پاشا در ترکیه و رضاشاه در ایران، با اجبار زنان به بی‌حجابی، تلاش کردند تا فرهنگ اسلامی را در این جوامع تضعیف کنند.

در مقابل، روشنفکران مسلمان، برای مبارزه با این فرهنگ مهاجم، بار دیگر به حجاب روی آوردند. این اقبال، به سرعت در میان دانشگاهیان، تحصیل‌کردگان و سایر قشرهای شهری ایران توسعه یافت.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، میل و رغبت بسیاری از زنان به حجاب، به سردی گرائید. فشارهای نامناسب و غالباً غیرعاقلانه حکومت، فاصله میان قول و فعل و شکاف میان عقیده و سازماندهی، از عوامل این سردی بود. حوادث گوناگون سیاسی نیز، به مخالفان حجاب جرأت داد تا بار دیگر آن را به عنوان نشانة اسارت زنان تبلیغ کنند.

مخالفان بی‌عدالت فرهنگ اسلامی، به بهانه همین مسائل، دستاویزی برای سوءاستفاده خود یافتند و با تمام قوا درصدد تخریب مجموعه اصول و کلیت احکام اسلامی برآمدند. شاید تلقی مردم از اصرار و پافشاری حکومت بر حجاب، بیشتر به عنوان نمایش قدرت و نشانه اقتدار حکومت بوده است تا خیرخواهی مشفقانه.

در این میان، برخی از واقعیت‌ها و مسائل مهمی نیز وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. برای مثال، غالب مردان بهنگام مراوده با زنان بی‌پوشش، عنان و اختیار را از کف می‌دهند و به جای سازندگی، بسوی تباهی می‌روند. همچنین، وظیفه و احساس برادری نسبت به زنان، جای خود را به کامجویی و تسلط‌طلبی خواهد داد. حریم مقدس زنان، بسیار محترم‌تر از آن است که دائماً هدف نگاه‌های حریصانه و خریدارانه قرار گیرد. زیبایی‌های خدادادی مادران جامعه، وسیله‌ای برای ثروت‌اندوزی و فروش کالا نیست. وضع عمومی زنان در غرب، بی‌ثباتی خانواده‌ها و دربدری کودکان معصوم، همگی از ابعاد مهم و جهات مختلف این مسأله است که می‌توان مطرح ساخت.

تاریخچه حجاب

میزان حجاب در دوران پیش از اسلام در بعضی از اقلیت‌ها و فرهنگ‌ها، جزئی از میراث فرهنگی بوده است. در ایران باستان، یهود و احتمالاً هند، مشاهده می‌شود که حجاب وجود داشته و از آنچه که در شریعت اسلام آمده، سخت‌تر بوده است. با این حال، در جوامع عرب قبل از اسلام، حجاب وجود نداشته و اسلام آن را معرفی کرده است.

در کتاب تاریخ تمدن تألیف ویل دورانت، درباره قوانین یهود و تلمود، ذکر شده که اگر زنی در برخورد با قوانین یهود به نقض پرداخت، می‌توانست مورد طلاق قرار گیرد. این نشان می‌دهد که حجاب در جوامع یهودی قبل از اسلام نیز وجود داشته و ممکن است در برخی جوانب، سخت‌تر و مشکل‌تر از حجاب اسلامی بوده باشد.

همچنین حجاب در جوامع باستانی ایران نیز حکمفرما بوده و حتی به زنان شوهر‌دار نیز محدودیت‌هایی تحمیل می‌شده‌ است. این نکته نشانگر این است که حجاب در این جوامع از حجاب اسلامی بسیار سخت‌تر و دشوارتر بوده است.

در هند نیز، حجاب به عنوان یک حکم فرما وجود داشته و احتمالاً تحت تأثیر اسلام، به ویژه ایران، به وجود آمده است. اگرچه ریشه زمینه وجود حجاب در هند قبل یا پس از نفوذ اسلام مشخص نیست، اما اطلاعات نشان می‌دهد که حجاب در این منطقه نیز شدید و سخت بوده است.

در نهایت، این بیانات نشان می‌دهند که حجاب نه تنها یک ابداع اسلامی نیست بلکه قبل از آن در جوامع مختلف جهان وجود داشته و اسلام تا حدودی این عرف را حفظ و تدوین کرده است.

نگاهی تاریخی به حجاب ستیزی از رضاخان تا شیراک

رضاخان که محصول سیاسی جریان روشن فکری لائیک و امیدوار به غرب در ایران بود، با حمایت سیاست خارجی و در چارچوب دخالت‌های مستقیم انگلیس در امور داخلی ما و همچنین به توصیه مشتی از روشنفکران غربگرا، حجاب را به عنوان مهم‌ترین مانع بر سر راه ورود زنان به کاروان تمدن بشری عنوان کرد. پس از آن، با تمامی‌توان کوشید تا به هر قیمت شده حجاب را از سر زن ایرانی بردارد. وی که تفکر نظامی‌گری داشت، راه‌حل فیزیکی را برگزید و از طریق امنیه‌های خود، در تمامی‌ شهرها برای تحقق این هدف کوشید و به تمام معنا فاجعه آفرید.

این اقدام که در برخورد مستقیم با یک سنت شرعی عمیق و ریشه‌دار بود، کینه مردم را نسبت به پهلوی برانگیخت. شاید توده‌های مردم از نفوذ سیاست خارجی سر درنمی‌آوردند، اما همه آنان درک می‌کردند که رضاخان به دنبال بر باد دادن سنن شرعی آنهاست. قیام گوهرشاد یکی از واکنش‌های این واقعه بود که تا چندین دهه بعد، به یاد آن در شهرهای مختلف عزاداری می‌شد.
بدون تردید باید گفت، این مسأله یکی از عمیق‌ترین ریشه‌های مخالفت با حکومت رضاخانی را در عمق جامعه مذهبی ایران پدید آورد. مخالفتی که در نهایت به سرنگونی این دولت منجر شد.
سالها گذشت و دولت ایران در سال 1322 (ه.ش) اجباری بودن کشف حجاب را لغو کرد. از آن پس کسانی که به مرور بی‌حجابی را پذیرفته بودند، همچنان بی‌حجاب ماندند. اما بخش عمده مردم مسلمان ایران حجاب خویش را حفظ کردند.

در آستانه انقلاب اسلامی، درست زمانی که می‌رفت تا خروش مردمی ‌خشمگین، بساط حکومت ظالمانه پهلوی را بر اندازد، ناگهان جمعیت عظیمی‌ از زنان سیاهپوش سطح خیابان‌ها را پر کرد. بازگشت تدین در میان نسل جدید در قالب بازگشت حجاب خود را نشان داد.

انقلاب الامی به گونه ای عنوان انقلاب حجاب به خود گرفت وخوشبختانه در روزهای پس از انقلاب، حجاب به عنوان یک اصل در فرهنگ ایران اسلامی ‌پذیرفته شد. یکی از مهم‌ترین دلایل آن هم این بود که حجاب هیچ‌گاه محدودیت به حساب نیامد و جمهوری اسلامی‌ نشان داد که زنان با حجاب هم می‌توانند در تمامی ‌عرصه‌ها فعال باشند.

آنان که با فرهنگ اسلامی ‌در کشورهای عربی و غیرعربی سر و کار دارند، می‌دانند که تقریبا پنج تا ده سال پس از انقلاب اسلامی‌، به آرامی‌فرهنگ حجاب در سراسر دنیای اسلام قوت گرفت. هر سالی که می‌گذشت، حجاب در جهان اسلام نیرومند تر از گذشته می‌شد. لبنان، سوریه و مهم‌تر از همه ترکیه نمونه‌های خوبی هستند که می‌توانند روند رو به رشد حجاب را طی بیست سال گذشته اثبات کنند.

اکنون پس از گذشت 25 سال از انقلاب اسلامی، حجاب به صورت یک رمز، سمبل و شعار در تمامی‌ جهان اسلام و نیز میان مسلمانانی که به صورت اقلیت در کشورهای غیراسلامی ‌زندگی می‌کنند درآمده است. حجاب تنها به عنوان یک امر شرعی مورد توجه نیست، بلکه به عنوان یک نشان و یک علامت از بازگشت به سنت‌های اسلامی‌مورد توجه قرار گرفته است.

جنبش‌های لائیک صفت، در تمامی‌ کشورهای اسلامی، حتی اگر ادعای مسلمانی هم داشته باشند، به طور مداوم به سمت سست کردن پایه‌ها و ارکان حجاب حرکت می‌کنند، زیرا حرکت آنها در راستای هضم شدن در فرهنگ غربی است که به غلط نام فرهنگ جهانی به خود گرفته است. این در حالی است که سنت گرایان روی حجاب به عنوان یک امر اساسی و یک مسأله حیاتی پافشاری دارند. این برخورد، یک نشان بسیار صریح از نوع و چگونگی حرکت‌های فرهنگی است که در جهان اسلام در جریان است.

طی سالهای اخیر بحث حجاب، یکی از مباحث زنده در کشورهای غربی بوده است. فرانسه که رسالت خود را در حفظ بنیادهای اساسی لائیسم می‌داند، علمدار کشف حجاب اجباری در این کشور شده است. در واقع، شیراک خوب می‌داند که حجاب یک شعار و یک رمز برای حفظ هویت اسلامی ‌کسانی است که در دل فرهنگ غربی زندگی می‌کنند. راه بازداشتن آنها از هویت پیشین آنان، آن است که حجاب را به یک سوی گذارند و این رمز و شعار را از دست بدهند و تنها در آن صورت است که در فرهنگ جدید هضم خواهند شد.

اسلام و حجاب

غالباً چنین تصور می شود که آداب و سنن و همچنین شعائر و قوانین اسلامی، مستقلا توسط بنیانگزاران و رهبران صدر اسلام وضع گردیده. بسیاری نیز با اینکه اعتقادی به خرافات مذهبی ندارند برخی شعائر و قوانین مذهبی را مفید بحال جامعه می شمارند. حجاب یکی از مهمترین این شعائر است. از یاد نبرده ایم زمانی که مزدوران و اوباشان حزب اللّه شعار “بی حجابی زن از بی غیرتی مرد اوست” را سر می دادند، چگونه با این شعار برده دارانه بر اینگونه ادراکات رایج و ارتجاعی خصوصاً در بین مردان اتکاء می کردند.

مشاهده اسناد و شواهد تاریخی نشان میدهد که بسیاری از اینگونه شعائر و قوانین بطور مستقیم متاثر از شرایط جامعه و سایر ادیان بوجود آمده اند، و نه از توهمی بنام چشمه فی اض و نوربخش الهی. بعنوان مثال بسیاری از آداب و سنن و مناسک اسلامی متاثر از عیسویت، یهودیت، زرتشتیگری و حتی جاهلیت اعراب 14 قرن پیش است. مثلا روزه از مذهب یهود و از مجرای عادات اعراب به اسلام آمده. در آن دوران اعراب، پیش از اسلام روز دهم محرم را روزه می گرفتند.

پس از هجرت به مدینه ده روز اول محرم را روزه می گرفتند. و پس از آنکه مسلمانان خرج خود را از یهودیان جدا کردند ماه رمضان به ماه روزه گرفتن اختصاص یافت. حج تحقیقاً برای تایید و تثبیت عادات قومی عرب مقرر شده است. عاداتی که بعلت رونق کسب و کار و تجارت سران قریش و دیگر قبایل عرب رواج یافته بود. چرا که بعلت وجود بتخانه بزرگ کعبه و هجوم زوار، مکه به یک مرکز تجاری بزرگ اعراب تبدیل شده بود، و تبلیغات علیع بت پرستس از جانب محمد خطر لطمه وارد ساختن به کسب و کار برده داران و تجار بزرگ عرب و در نتیجه عدم برخورداری وی از حمایت آنان را بهمراه داشت. بهمین دلیل سنت حج که پیش از اسلام و در میان اعراب بت پرست نیز وجود داشت، ابقاء گردید.

تمام مناسک حج، عمره، احرام، لمس حجرالاسود یا سنگ سیاه، “سعی” یعنی باشتاب راه رفتن میان دو نقطه صفا و مروه، وقفه در عرفات، رمی جمره یا سنگباران شیطان، همگی در دوره جاهلیت متداول بود و در اسلام تنها با برخی تعدیلات مواجه شد. حتی بریدن دست راست دزد نیز پیش از اسلام متداول بود.

همچنین انواع غسل، و منع ازدواج با برخی نزدیکان. شباهت مقام معنوی دختر زرتشت “پوروچیستا” با فاطمه دختر پیغمبر، شباهت اهمیت پنج نماز روزانه در اسلام و زرتشتیگری، اعتقاد به روز محشر و پل صراط ـ همان پلی که بهنگام عبور از آن در آخرت کافران و زیانکاران به قعر جهنم سقوط می کنند و مومنان به بهشت راه خواهند یافت ـ اعتقاد به ملائک مقرب، و همچنین باور به ظهور مهدی همه از مشترکات این دو مذهب است. قابل ذکر است که حتی خود قرآن که کتابی بزبان عربی فصیح بوده و به نسبت زیاد از کلمات غیرعربی برکنار می باشد، حدود 30 کلمه فارسی در آن وجود دارد.

تاریخچه حجاب نیز از این قاعده مستثنی نیست. ویل دورانت، مورخ سرشناس در کتاب تاریخ تمدن خود می نویسد در زمان زرتشت زنان منزلتی عالی داشتند، در کمال آزادی و با روی گشاده در میان مردم آمد و شد می کردند.

اما با گذشت زمان و تحولات حاصله در ایران آن دوره، اوضاع تغییر مییابد. در اوایل حکومت هخامنشیان چهار طبقه اصلی در ایران وجود داشت: بردگان، برزگران، فرمانروایان ولایت (یعنی مامورین دولتی) و درباریان. غیر از سیل عظیم و روزافزون بردگان که بدون مزد فقط بیگاری می کردند، دهقانان نیز مالیات می پرداختند، بیگاری می کردند، وبصورت آزاد نیز زندگی می کردند. با وجود اینکه این مالیات و بیگاری کمر دهقانان را خرد می کرد ولی آنها بهرحال جزء دهقانان آزاد محسوب می شدند.

فشار طاقت فرسای کار و تولید، زنان زحمتکش را نیز به پروسه تولید می کشاند و این امر خود به آزادی زنان روستا نسبت به زنان شهری و درباری کمک می کرد. ولی مامورین دولت، دولتی که هر روز در اثر جهان گشای قدرتمندتر میشد و بدین جهت مامورین آن نیز جابرانه تر عمل می کردند، با چشمانی حریص بدنبال زیباترین زنان و دختران جهت ارائه و هدیه به شاه، درباریان، حکام و سوءاستفاده شخصی، می گشتند.

به این جهت مرد که در این جامعه صاحب و مالک خانه و مالک زن و فرزندان خود بود، جهت جلوگیری از غارت زنان و دختران خود چاره ای جز پوشاندن و مخفی کردن آنها از نظر مامورین دولتی نداشت. پوشاندن زن و دست و پاگیر بودن آن در پروسه تولید و کار خانه، حجابی متناسب با کار را برای زنان که عبارت از شلوار بلند چین دار، روسرس و شالی در کمر بود، ایجاب می کرد. بدین ترتیب میل به عیش و عشرت شاهان، برده داران و فئودالها از یکسو، و حکومت مردان در خانه بتدریج نقش زن در اقتصاد در اقتصاد و سیاست و علم و هنر و فرهنگ، و به یک کلام به حاشیه راندن زنان در جامعه را شدت بخشید.

زنان در شهرها بر خلاف زنان روستاها، اساساً در کار تولید اجتماعی شرکت نداشتند. به اینجهت تنها فعالیت مهم آنها انجام کارهای خانه، خدمتگزاری مردان و زائیدن و بزرگ کردن فرزندان بود. این تقسیم کار اجتماعی بعنوان زیربنا که در نهایت مردان را سرور و حاکم، چه در سطح جامعه و جه در عرصه خانواده تعیین می نمود، رفته رفته موقعیت زن بمثابه موجود درجه دوم و در خدمت مردان را تثبیت کرد.

البته این تقسیم کار تاریخی بسیار پیشتر از اینها آغاز و تثبیت شده بود، اما آنچه در اینجا بیان می شود، اسناد تاریخی معتبر مربوط به آن دوره از حیات جامعه ایران است.
هردوت، مورخ معروف یونانی، درباره طبقه اشراف عهد هخامنشی می نویسد هرکدام از آنها چند زن عقدی داشتند ولی عده زنان غیرعقدی آنان بیشتر بود. وجود مامورین بسیار در شهرها، بویژه زنان زحمتکش را در خطر ربوده شدن و تجاوز قرار می داد. به این جهت در شهرهای ایران حجاب اهمیت بیشتری را نسبت به روستا کسب می کرده و با شدت بیشتری رعایت می شد.

پس از حمله اسکندر و گسترش فرهنگ یونانی در قلمرو وسیع او در ایران، قدری از محدودیت زنان در زمینه های مختلف بویژه مسئله حجاب کاسته شد. این امر در مناطقی که یونانی ها در جوار سکنه بومی زندگی می کردند و یا با سکنه بومی در نتیجه ازدواج مخلوط شده بودند، بروشنی دیده می شود.

از اسناد و شواهد تاریخی چنین برمی آید که در زمان اشکانیان نیز تعدد زوجات معمول بوده. مرد می توانست فقط یک زن عقدی و تعداد زیادی زنان غیرعقدی داشته باشد. با توجه به این واقعیت می بینیم که با ظهور اسلام و حمله مسلمانان به ایران در زمان عمر، و مشروع بودن داشتن چهار زن عقدی در قرآن، بر ابعاد محرومیت و تعدی به حقوق زن در ایران افزوده شد.

البته ناگفته نماند که بسته به اینکه قدرت اقتصادی مردان طبقه اشراف و درباریان و همچنین میزان نفوذ سیاسی آنان در جامعه چقدر بوده، ابعاد تسلط آنان بر شئون اجتماعی نیز متغیر بوده. بعنوان مثال، خسرو یکی از شاهان ساسانی حرمسرایی مشتمل بر 3000 زن داشت، و هر زمان که وی میل تجدید حرم می کرد، نامه ای به فرمانروایان اطراف می فرستاد و در آن وصف زنان مورد دلخواه خود را برمیشمرد. پیرو چنین نامه هایی مامورین او در هر کجا زنی را که با مشخصات توصیف شده تطابق می کرد، به دربار می بردند.

کشورگشائی های مکرر در دوره ساسانیان و افزایش تعداد بردگان یکی از دلایل رشد تعدیات وحشیانه به حقوق زنان در این دوره می باشد. چرا که در اثر این کشور گشائی ها و افزایش ثروت طبقات حاکم و عدم برخورداری زنان از استقلال اقتصادی، بر توان مالی و نفوذ مردان در جامعه افزوده گشت. بارتلو مه ی از شرق شناسان معروف در مورد تعدد زوجات در دوره ساسانیان چنین می نویسد: تعداد زوجات در امپراتوری ساسانی همانند امروزه کشورهای اسلامی بوده است. در عمل تمایل مرد، مخصوصاً موقعیت مالی او بود که تعداد زنان را معین می کرد. یک مرد معمولی باید به یک زن قناعت کند، در حالیکه مرد ثروتمند و اشرافی می توانست با تعداد زیادی از زنان ازدواج نماید. گزارشات یونانی حتی از صدها زن در این رابطه صحبت می کنند.

بنابراین می بینیم که ایدئولوژی اسلامی اگر حق و حقوق بیشتری در خصوص تعدد زوجات به مردان اعطاء نکرده باشد، حقوق کمتری نسبت به آنچه که شاهان و اشراف ایرانی قبل از اسلام برای مردان قائل بودند، در نظر نگرفته است.

فلسفه پوشش در اسلام

فلسفه ‏هایی که قبلا برای پوشش ذکر کردیم غالبا توجیهاتی بود که مخالفین ‏پوشش تراشیده ‏اند و خواسته‏ اند آن را حتی در صورت اسلامی‏ اش امری غیر منطقی و نا معقول معرفی کنند. روشن است که اگر انسان مساله ‏ای را از اول خرافه فرض کند،توجیهی هم که برای آن ذکر می‏کند متناسب با خرافه خواهد بود. اگر بحث کنندگان، مساله را با بی‏ طرفی مورد کاوش قرار می‏دادند در می‏یافتند که فلسفه پوشش و حجاب اسلامی هیچ یک از سخنان پوچ و بی‏اساس آنها نیست.

ما برای پوشش زن از نظر اسلام فلسفه خاصی قائل هستیم که نظر عقلی آن راموجه می‏سازد و از نظر تحلیل می‏توان آن را مبنای حجاب در اسلام دانست.

فهرست مطالب

مقدمه : 1
تاریخچه حجاب : 2
نگاه تاریخی به حجاب ستیزی – از رضا خان تا شیراک : 4
اسلام و حجاب : 7
فلسفه پوشش در اسلام : 13
واژه حجاب : 13
سیمای حقیقی مسئله حجاب : 18
زن و حجاب : 33
چگونگی حجاب : 35
حجاب زن حق الهی : 37
پوشش زن : 39
حجاب حق زنان ، حق مردان : 42
پس زمینة اندیشه های جهانی در مورد حجاب : 43
اندیشه های قدرتمند قرن 20 : 46
پیش زمینة اندیشه ها در ایران : 46
زنان در آستانه ورود به انقلاب : 48
6 حضور و حجاب زن و نحوه برخورد آن : 50
حجاب ، یک فریضه عبادی – عرفانی – حماسی : 51
ضرورت طرح حجاب از جانب مکتب اسلام : 52
وضعیت حجاب در دوران فعلی : 54
حدود پوشش : 56
راه های مقابله با بی حجابی و بد حجابی : 57
مسئله حجاب اسلامی در کشور آلمان : 58
نتیجه : 63
3 اصل ضروری رفع حجاب : 65
شاهکار بزرگ تاریخ شاه : 66
بزرگداشت روز 17 دی توسط روزنامه های دولتی : 67
برداشتن روسری از سر زنان توسط پلیس : 68
محمدرضا و کشف حجاب : 68
روبه دیوار ایستادن زنان در تمام طول سخنرانی رضا شاه : 69
اهانت و کتک زدن به زنهای چادری : 70
منابع

متن بالا تنها خلاصه ای از مقاله در مورد فرمان کشف حجاب می باشد. این مقاله در قالب WORD و در 75 صفحه تدوین شده است.