مقاله تاریخچه و مبانی نظری طراحی پارک

در این مقاله به بررسی تاریخچه طراحی پارک از دوران باستان تا به امروز می پردازیم. مبانی نظری و مفهومی طراحی پارک، از جمله نقش طبیعت، زیبایی شناسی و عملکرد اجتماعی، مورد بحث قرار خواهد گرفت.

بررسی تاریخچه باغسازی

باغسازی هنری با قدمت چند هزار ساله است که از دوران باستان تا به امروز تکامل یافته و بازتاب دهنده فرهنگ ها و ارزش های مختلف در هر دوره بوده است. در این مقاله، به بررسی اجمالی تاریخچه باغسازی در نقاط مختلف جهان می پردازیم و به برخی از مشهورترین باغ های هر دوره اشاره می کنیم.

باغ های جهان

بین النهرین (3500 سال قبل از میلاد)

در منطقه‌ی بین‌ النهرین، که 3500 سال پیش از میلاد متمایز می‌شد، جلگه‌ای حاصلخیز میان دو رود، فرات و دجله، زمینی است که به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تمدن‌سازی شناخته می‌شود. در این دوران باستان، ارتباط انسان با طبیعت به عنوان یک موضوع مرکزی مطرح بود و رابطه‌ای احترام‌آمیز با محیط طبیعی شکل گرفت. این رابطه به شکلی استوار از احترام و تقدیس طبیعت به نحوه‌ی هماهنگی فعالیت‌های انسان با عناصر طبیعی تبدیل می‌شد. مردم از زمین به عنوان “زمین مادر” نه تنها به عنوان منبع تمامی خوبی‌ها و زایش‌ها، بلکه به عنوان محیطی مقدس و اساسی برای وجود انسان و تمامی موجودات معنا می‌دادند.

باغ‌های معلق بابل به عنوان نمونه‌هایی فراگیر از این رابطه ارزشمند، جایگاه ویژه‌ای داشتند. این باغ‌ها، که بین دیوارهای شهر بابل در زمین‌های حاصلخیز بنا شده بودند، از قدیمی‌ترین باغ‌های کهن جهان بودند و از زیبایی و پیچیدگی ساختمانی شان بهره‌مند بودند. با تراس‌بندی و طبقاتی‌سازی، این باغ‌ها شکل یک هرم را به خود می‌گرفتند، و در هر طبقه‌ی آنها، گونه‌های مختلفی از گیاهان و درختان کاشته می‌شدند. این باغ‌ها نه تنها به دلیل زیبایی آنها بلکه به خاطر پیچیدگی ساختمان و نحوه آبیاری معروف بودند که نشان از نگرشی عمیق به طبیعت و ارتباط نزدیک با آن دارد.

در کل، باغ‌های معلق بابل نمادی از نگرش احترام‌آمیز انسان به طبیعت بودند که نه تنها به زیبایی و منظره‌ی آنها بلکه به تدابیر و نظام‌بخشی هوشمندانه در استفاده از زمین و منابع آبیاری، توجه ویژه‌ای داشتند. این باغ‌ها به عنوان یکی از عجایب هفتگانه جهان شناخته شده‌اند و نشانگر عمق فرهنگ و تمدن بین‌النهرین در آن دوران باستان می‌باشند.

مصر (3500 سال قبل از میلاد )

در دوران باستان، مصر به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تمدن و کشاورزی، در امتداد رودخانه‌ی پرآب نیل واقع شده بود. این سرزمین با رونق فرهنگی و معماری منحصر به فرد خود، به عنوان یکی از تمدن‌های بزرگ دوران باستان شناخته می‌شود. یکی از ویژگی‌های مهم این تمدن، رابطه نزدیک انسان با طبیعت و معماری مبتنی بر الهام از طبیعت بود. معابد و ساختمان‌های معروف مصری، نمونه‌هایی از این ارتباط هماهنگ و تطابق با عناصر طبیعی مانند کوه و گیاهان محسوب می‌شدند.

معبد دیرالبحری، یکی از نمونه‌های برجسته‌ی معماری مصری، به خوبی این رویکرد را به تصویر می‌کشد. تراسهای آن با طرح‌های آمفی تئاتر طبیعی، به نحوی طراحی شده‌اند که با محیط اطراف، به خصوص با کوه، تطابق دارند. سیستم باغ‌سازی نیز در مصر باستان، به شکلی منظم و با استفاده از دیوارهای بلند و کانال‌های آبی، گیاهان را به صورت منظم کاشته و باغ‌ها را به قطعات مختلف تقسیم می‌کرد.

این باغ‌ها با ابزاری هوشمندانه مانند کانال‌های آبی و گذرهای مختلف، نه تنها برای کشت و پرورش گیاهان، بلکه به عنوان مکان‌های زندگی خصوصی و نقطه‌ی مرکزی برای فعالیت‌های اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. این باغ‌ها نشانگر تأثیر قوی عوامل اقلیمی و محیطی بر معماری و زندگی اجتماعی بودند و الگویی برای باغ‌سازی در مناطق دیگر، به‌ویژه در غرب، ارائه می‌دادند. تصاویر و نقوش آثار هنری این دوره نیز، وابستگی گسترده مصریان باستان به عناصر طبیعی و زندگی روزمره آنها را به خوبی به تصویر می‌کشند و از عمق این ارتباط غنی و پیچیده شاهد هستیم.

یونان ( از قرن پنجم تا چهارم پیش از میلاد)

در دوران باستان، تمدن یونان در منطقه‌ای با جغرافیای متغیر و آب و هوای متنوع شکل گرفت. این سرزمین که از نظر طبیعی به خاطر کوهستانی بودن و داشتن سواحل صخره‌ای و کوهستانی متمایز بود، در برخی مناطق دارای دشت‌های حاصلخیز بود که برای کشاورزی مناسب بودند. اما در کل، در سراسر این شبه‌جزیره، رودخانه‌ای برای تأمین آب موجود نبوده است. طبیعت برای یونانیان باستان مکانی مقدس بود و در معماری و ساختمان‌هایشان، نظم هندسی و زیبایی به شکلی کامل با طبیعت ادغام می‌شد.

در ادبیات یونان باستان، نیز به عنوان مثال آثار هومر می‌تواند این ارتباط عمیق را نشان دهد، زیرا طبیعت به عنوان مکانی مقدس و الهام‌بخش توصیف شده است. معابد نیز به گونه‌ای ساخته می‌شدند که با بستر طبیعی اطراف به تطابق داشته و نظم هندسی آنها با نظم طبیعت هماهنگ بود. این ادغام بین معماری و طبیعت به معابدی مانند اکروپولیس در یونان و Peastum در ایتالیا منجر می‌شد که بسیاری از نمونه‌های برجسته‌ی معماری باستانی را تشکیل می‌دادند.

در دوران کلاسیک یونان، هنر باغسازی نیز مورد توجه قرار گرفت و باغ‌ها به عنوان مکان‌های تجمع فلاسفه و محل‌های فعالیت اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. با پیشرفت زمان و تسلط رومیان بر یونانیان، این سبک باغسازی توسعه یافت و تأثیرات آن به قرون بعدی نیز رسید. باغ‌ها در اوایل دوران مسیحیت و امپراتوری روم به اوج خود رسیدند و تأثیرات و سنت‌های باغسازی یونانی به دوران‌های بعدی نیز ادامه یافت.

روم ( از اواخر قرن چهارم قبل ازمیلاد تا قرن پنجم بعد از میلاد)

در دوران باستان، شبه‌جزیره “آپه نین” در مرکز دریای مدیترانه به عنوان مهد دولت روم شناخته می‌شد. این سرزمین، همچون یونان کوهستانی بود، اما دارای دره‌های وسیع و خاکی حاصلخیزتر بود که مناسب برای کشاورزی بود. رومیان باستان نه‌تنها از طبیعت بهره‌برداری می‌کردند بلکه سعی در سازماندهی سرزمین برای تولید و بهره‌وری می‌نمودند. ارتباط آنان با طبیعت با تأسی از توانمندی‌های تکنیکی و صحنه‌آرایی، ساخت ویلا‌های باغ و تزیین باغ‌ها با مجسمه‌ها، فواره‌ها و استخرها ادامه داشت. باغ‌های رومی مانند تابلوهای زیبایی بودند که با استفاده از تکنیک‌های هنری و طبیعی زیبا ساخته می‌شدند. “ویلا- باغ” ها در این دوره به عنوان مکان‌هایی برای تفریح و اقامت شرافتمندان خارج از شهر شکل می‌گرفتند و با استفاده از تکنیک‌های Ars-Topiaria، گیاهان به صورت متنوعی هنرمندانه هرس می‌شدند. یکی از نمونه‌های برجسته این باغ‌ها، “ویلا آدریانا” در نزدیکی رم بود که با ساختارهای متنوعی از جمله منظر، معابد، بناهای آکادمی، حمام، استادیوم و آمفی‌تئاتر، الهام از شیوه‌های معماری مناطق مستعمره را به خود جلب می‌کرد و سیستم محوری فضایی خاص خود را ایجاد می‌کرد.

باغسازی در قرون وسطی

باغ های اروپا

با سقوط امپراطوری روم، هنر باغبانی نیز به همراه بسیاری از هنرهای دیگر از برابری سقوط کرد. اما در قرن ششم میلادی، راهبانان در سراسر اروپا آغاز به کشت و باغبانی نمودند. گلهایی از جمله رز که در گذشته توسط مسیحیان اولیه گناه می‌دانسته شده بود، به عنوان زینتی برای کلیساها شناخته شدند. راهبان‌ها نیز به کشت گیاهان دارویی، گلها و درختچه‌های زینتی مشغول شدند. این فعالیت‌ها به مدت دو قرن اصلیاً در دیرها توسط راهبان و راهبه‌ها انجام می‌شد. اما در قرن نهم و دهم میلادی، توجهی به دیرها نبود و همچنین هنر باغبانی دوباره فراموش شد. اما در قرن یازدهم میلادی، نورمن‌های انگلیسی به مذهب روی آورده و دیرها دوباره زنده شدند، که این باعث توجه به باغبانی شد. اما در قرن هفدهم میلادی، پادشاه هانری ششم انگلستان دیرها را تعطیل کرد و به باغبانی در دیرها پایان داد.

باغ های اسلامی در اسپانیا

در دورانی که اروپا به دنبال بازیابی تمدن خود بود که با سقوط امپراطوری روم از دست رفته بود، اسپانیایی‌ها تحت حکومت مورها زندگی پر آرام و ثروتمندی را تجربه می‌کردند. این دوران مربوط به ساخت باغ‌های تفریحی و زیبا بود، که تأثیر این سبک باغسازی هنوز هم در باغ الحمرا در شهر گرانادا، اسپانیا، قابل مشاهده است. این قصر که در قرن پنجم میلادی ساخته شد، دارای چهار باغچه است که به سبک باغ‌های شرقی طراحی شده‌اند. این باغ‌ها نمونه‌هایی بی‌نظیر از زیبایی و زیباسازی هستند که با ترکیب منظر شرقی با اقلیم اسپانیا، یک زیبایی خاص و منحصر به فرد را ایجاد کرده‌اند و هنوز هم جذابیت خود را حفظ کرده‌اند.

ایران (از قرن پنجم پیش از میلاد تا قرن هفتم بعد از میلاد)

دوران حکومت هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان را می‌توان به عنوان یکی از دوران مهم تاریخ ایران در نظر گرفت که با مفاهیمی چون “باغ – بهشت” و “باغ – شهر” همراه بود. این مفاهیم، به عنوان نمادهایی از خنکی و حاصلخیزی در نگرش ایرانیان باستان شناخته می‌شدند و به عنوان منشاء هستی و عامل تسلط بر دنیای بیرونی مطرح می‌شدند. در این دیدگاه، بقای شهر به وجود باغ وابسته بود و شهر تنها تا زمانی می‌توانست برای خودش هویتی پیدا کند که در محوطهٔ آن یک باغ موجود باشد؛ زیرا این اعتقاد مبتنی بر این بود که آب به عنوان منبع حیات از طریق باغ از خاک گرفته می‌شود و در سطح شهر منتشر می‌گردد. به این ترتیب، باغ‌ها نه تنها به عنوان مکان‌هایی برای تفریح و لذت بردن از طبیعت، بلکه به عنوان پایه و اساس زندگی شهری و ادامهٔ زندگی شهری معنا داشتند، و این ارتباط نیز بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی ایرانیان باستان بود.

فهرست مطالب

فصل اول: بررسی تاریخچه باغسازی
۱-۱- باغهای جهان ۲
۱-۱-۱- بین النهرین ۲
۱-۱-۲- مصر ۳
۱-۱-۳- یونان ۵
۱-۱-۴- روم ۷
۱-۲- باغسازی در قرون وسطی ۸
۱-۲-۱- باغهای اروپا ۸
۱-۲-۲- باغهای اسلامی در اسپانیا ۹
۱-۲-۳- ایران از قرن پنجم تا پانزدهم ۹
۱-۲-۴- قرون میانی از قرن پنجم تا پانزدهم ۱۱
۱-۲-۵- از قرن پنجم تا یازدهم ۱۱
۱-۲-۶- از قرن یازدهم به بعد ۱۲
۱-۲-۷- باغهای خلفای بنی امیه در اندلس از قرن هشتم تا پانزدهم میلادی ۱۳
۱-۳- باغسازی بعد از قرون وسطی ۱۴
۱-۳-۱- دوره انسانگرایی از قرن پانزدهم تا اواخر قرن شانزدهم ۱۴
۱-۳-۲- نمونه های ویلا- باغ- منظر ۱۶
۱-۳-۳- دوره باروک ۱۸
۱-۳-۴- نمونه های «ویلا- پارک» ۲۰
۱-۳-۵- نقش فرانسه در تکامل طراحی منظر قرن هفدهم ۲۱
۱-۳-۶- مجموعه «و- لو- ویکونت» ۲۳
۱-۳-۷- مجموعه ورسای ۲۴
۱-۳-۸- عصر روشنگری قرن هجدهم ۲۵
۱-۳-۹- باغ های منظره ای در انگلستان قرن هجدهم ۲۸
۱-۳-۱۰- فرهنگ باغ سازی چین ۳۱
۱-۳-۱۱- جایگاه نقاشی منظر فرانسه در باغسازی انگلستان ۳۲
۱-۳-۱۲- روشام ۳۴
۱-۳-۱۳- استوهاوس ۳۴
۱-۳-۱۴- استارهد ۳۵
۱-۳- تاریخچه و سبکهای پردیس سازی در ایران ۳۶
۱-۴- تحول تاریخی باغ در ایران ۴۱
۱-۴-۱- باغ های تیموری ۴۱
۱-۴-۲- باغ های صفوی یا شاه عباسی ۴۳
۱-۴-۳- باغ های قاجاری ۴۵
۱-۴-۴- باغهای شیراز ۴۶
۱-۴-۵- باغهای تبریز ۴۷
۱-۴-۶- باغ فین کاشان ۴۹
۱-۴-۷- باغ شاهزاده ماهان کرمان ۴۹
۱-۴-۸- باغ گلشن طبس ۵۰
فصل دوم: مبانی نظری ۵۲
۲-۱- بررسی و تحلیل باغهای ایرانی ۵۳
۲-۱-۱- بررسی عناصر باغهای ایرانی ۵۳
۲-۱-۱-۱- آب نما و استخر ۵۳
۲-۱-۱-۲- کوشک ۵۵
۲-۱-۱-۳- درخت و گیاه ۵۵
۲-۱-۱-۴- حصار ۵۷
۲-۱-۱-۵- زمین ۵۷
۲-۱-۲- بررسی مفاهیم در معماری باغ ۵۸
۲-۱-۲-۱- حس مکان یا مکانیت ۵۸
۲-۱-۲-۲- همزمان زمان- صورت ۶۰
۲-۱-۲-۳- نواخت و ریتم ۶۰
۲-۱-۲-۴- هندسه ۶۱
۲-۱-۲-۵- ابعاد نمادین ۶۲
۲-۱-۲-۶- رنگ ۶۴
۲-۱-۳- خصوصیات کالبدی باغ ایرانی ۶۶
۲-۱-۳-۱- باغ واقع در محیط های هموار ۶۶
۲-۱-۳-۲- باغ واقع در روی تپه ۶۷
۲-۱-۳-۳- باغ آبی ۶۸
۲-۱-۳-۴- باغ- خانه ۶۸
۲-۱-۳-۵- باغ واقع در کنار رودخانه ۶۹
۲-۲- آب و طبیعت در معماری ۷۱
۲-۲-۱- آب و معماری ۷۱
۲-۲-۲- طبیعت و معماری ۹۱
۲-۲-۱-۱- طبیعت بستری برای معماری ۹۲
۲-۲-۱-۲- طبیعت عنصری از معماری ۹۴
۲-۲-۱-۳- طبیعت آرایه ای بر معماری ۹۵
۲-۲-۱-۴- طبیعت رهنمودی در معماری ۹۶
۲-۳- رمانیسم، بنیان های معرفت شناختی و نمود آن در هنر و معماری ۱۰۳
۲-۳-۱- بنیان های معرفت شناسانه رمانتیسم و اهمیت ذهنی هنرمند ۱۰۴
۲-۳-۲- نقش تخیل درمعرفت شناسی رماتیسم و تأثیر آن در زیبایی‌شناسی ۱۰۷
۲-۳-۳- عاطفه و احساسات هنر رمانتیک ۱۱۲
۲-۳-۴- گرایش به گوتیک در معماری و برانگیختگی احساسات ۱۱۴
۲-۳-۵- طبیعت و نگرش تازه رمانتیک‌ها به آن ونمود آن در هنرومعماری ۱۱۵
۲-۳-۶- طبیعت گرایی رمانتیک های انگلیس و تحول باغ سازی ۱۱۷
۲-۳-۷- جنبش نئوگوتیک در هنر و معماری فرانسه ۱۱۹
۲-۳-۸- بررسی اجمالی فرم و محتوا در هنر رمانتیک ۱۲۱
۲-۳-۹- نتیجه 124

مقاله تاریخچه و مبانی نظری طراحی پارک شامل 130 صفحه و در قالب word تدوین شده است.